In gesprek met Lena Knoerzer, Product Manager Koffie bij Fairtrade Original

Help, onze koffie is in gevaar! Koffiebonen groeien namelijk rondom de evenaar, in kwetsbare gebieden die het hardst te maken krijgen met klimaatverandering. Daar zijn we ons als Hollandse koffieleuten vaak helemaal niet van bewust. Waar we ons ook niet van bewust zijn? Dat de boeren die de koffie produceren, daar veel te weinig geld aan verdienen. Als Product Manager Koffie bij Fairtrade Original zet Lena Knoerzer zich dagelijks in om dit aan te pakken.

Lena, fijn om je te spreken! Hoezo is de koffieboon in gevaar?!

Nou, uit onderzoek blijkt dat 43 tot 58 procent van de koffievelden in 2050 niet meer te gebruiken zijn. Dat is ook logisch, want koffiebonen groeien in gebieden rondom de evenaar die heel kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. Droogte, hittegolven en heftige regenvallen zijn daar dagelijkse kost. Dat realiseren we ons hier niet altijd. Daarom zijn we met andere koffieleveranciers en koffieboeren bezig om ervoor te zorgen dat het kopje koffie realiteit blijft. Zo investeren wij in projecten waarbij boeren bomen en struiken planten voor meer schaduw. Maar we investeren ook in projecten voor meer biodiversiteit ter plaatse en we denken aan het ontwikkelen van koffiebonen die beter tegen regen en hoge temperaturen bestand zijn.

Ook binnen de koffieketen zelf is er werk aan de winkel. Je bent kartrekker van het ‘Op weg naar een leefbaar inkomen’-concept om ervoor te zorgen dat koffieboeren een gelijkwaardige positie krijgen.

Klopt, zo’n 80 procent van alle koffie die we wereldwijd drinken, komt van kleinschalige boeren met een paar hectare, of zelfs nog kleinere stukjes, land. Die boeren bundelen zich vaak in coöperaties, want samen sta je sterker en heb je een betere handelspositie. Maar binnen de handelsketen is hun positie zeker niet gelijkwaardig en kunnen ze moeilijk rondkomen. Om ze te ondersteunen, stimuleren we projecten om andere gewassen te verbouwen, zoals cacao in Colombia. Omdat cacao en koffiebonen andere oogstseizoenen hebben, zorgt dat voor een aanvullend inkomen. Bovendien is het heel goed voor de biodiversiteit in zo’n gebied. En in Oeganda zetten we bijvoorbeeld in op champignons. Op die manier willen we ervoor zorgen dat koffieboeren minder afhankelijk worden van koffiebonen.’

Dus jullie kijken heel erg naar de lokale context?

Zeker, dat is de kracht van onze organisatie. We zijn een foodmerk met een missie, samen willen we boeren op weg helpen naar een leefbaar inkomen. En dat doen we ter plaatse, door langdurige samenwerkingen met boeren aan te gaan, ze te helpen zich te groeperen in coöperaties en projecten op te zetten voor duurzame productie. We geven ook trainingen met bijvoorbeeld het Future Proof Coffee Collectief van het MVO. Daar zijn vooruitstrevende koffiebedrijven bij aangesloten die koffie toekomstbestendig en eerlijk willen maken. Zo helpen we niet alleen de boeren vooruit, maar zorgen we er ook voor dat de hele community geboost wordt.

Als koffiedrinker ga je er vanuit dat degene die de koffie verbouwt gewoon een goed loon krijgt, maar dat is niet zo. Best even schrikken.

Ja, dat is echt schrijnend. We vinden dat een leefbaar inkomen een basismensenrecht is, dus alles begint bij een eerlijke prijs. En dat geldt ook voor duurzaamheid, trouwens. Want als je niet genoeg verdient om rond te komen en je kinderen naar school te sturen, kun je ook niet duurzaam produceren. Wat het Fairtrade keurmerk op onze verpakkingen zo uniek maakt, is dat het prijsaspect heel centraal staat. Elk jaar worden de boeren, de traders, de branders en Fairtrade zelf geaudit om te controleren of het keurmerk nageleefd wordt. De keten is dus echt transparant en we hopen dat we veel andere organisaties kunnen inspireren om ons voorbeeld te volgen.

Hoe was het voor jou om de koffieboeren te ontmoeten tijdens je werkreizen?

Heel bijzonder. Af en toe kom ik in Oeganda of Colombia en dan gaan we echt bij de boeren langs en geven we workshops en trainingen. Zo willen we ontdekken waar ze tegenaan lopen en met welke uitdagingen zij te maken krijgen. Wat ik mooi vind? Dat er altijd zo’n positieve sfeer heerst. De omstandigheden zijn hard en pittig, maar de mensen zijn dat niet. Met sommige boeren heb ik nog steeds Whatsapp-contact, zoals Hilda uit Oeganda, die ontzettend positief naar het leven kijkt. Daar kunnen we in Nederland nog wat van leren. We zijn soms best een zeurend en negatief volkje. Van de positiviteit en het gemeenschapsgevoel in die landen ben ik telkens weer onder de indruk.

Veel mensen zijn op zoek naar betekenisvol werk. Wat heeft het jou gebracht om bij Fairtrade Original aan de slag te gaan?

Leuke vraag. Ik denk dat de jongere generatie heel erg op zoek is naar dat gevoel. Dat je met plezier naar je werk gaat en dat je trots bent op wat de organisatie doet. Daarnaast vind ik het belangrijk dat je ontdekt waar je zelf invloed op uit kunt oefenen. Veel mensen zijn klimaatmoe. Ze zijn terneergeslagen en denken: ‘De wereld vergaat toch wel’. Maar je hebt altijd keuzes. Denk na over de keuzes die je maakt, over de producten die je consumeert en over je eigen, kleine ‘circle of influence’. Die hebben we namelijk allemaal en we hebben allemaal de kans om andere te inspireren. Dat kan in elke sector, overigens. Zelf zit ik toevallig in food, maar ook binnen de bouw valt genoeg te veranderen. Wat ik mensen altijd aanraad? Schrijf eens voor jezelf op wat je kernwaarden zijn en match die met de organisatie waarvoor je werkt. En wees dan eerlijk naar jezelf. Dan kom je er vanzelf achter wat bij je past en welke duurzame keuzes je kunt maken.

Gemiddeld drinkt de Nederlander 3.8 kopjes koffie per dag. We kunnen met onze keuzes in de winkelschappen dus echt invloed uitoefenen, betoogt Lena. Maar waar moeten we als consument op letten? Ze zette een paar slimme tips voor je op een rijtje!

1: Hoe zet je je koffie?

Dit is de eerste stap waarmee je invloed uit kunt oefenen. Drink je vaak koffie? Zet dan filter of investeer in een bonenmachine. Drink je weinig koffie? Dan is een capsuleautomaat ook prima als je de capsules recyclet. Het gaat erom dat je een bewuste keuze maakt.

2: Zet je automaat uit

Veel mensen laten hun koffiezetautomaat aanstaan als ze een kopje hebben gezet. Zonde van de energie, niet doen.

3: Zet niet teveel koffie

Drink je alleen maar een kopje? Of misschien twee? Zet dan geen hele kan, want dan moet je het daarna in de afvoerput gooien.

4: Drink je koffie zwart

Dat is sowieso een stuk beter voor milieu en dierenleed. Houd je echt van die melksmaak erin? Kies dan voor plantaardige melk.

5: Kies voor een eigen beker

Neem je eigen koffiemok mee als je ‘on the go’ koffie gaat drinken. Goed voor je portemonnee, met de 25 cent die je betaalt voor het gebruik van plastic. En belangrijker nog, zo draag je bij aan de vermindering van wegwerpbekers op deze wereld.

6: Kies voor de juiste koffie!

Alles begint met nieuwsgierigheid. Wat zie je op de verpakking staan? Zeggen ze waar de koffie vandaan komt? Wat gebeurt er in de koffieketen in de landen van herkomst? Ik denk dat we ons dat sowieso vaker moeten afvragen. Als consument maak je meerdere keren per dag een keuze met wat je in je mond stopt. We moeten ons daar echt bewuster van zijn. Keurmerken zoals een biologisch keurmerk of uiteraard het Fairtrade-keurmerk geven daar meer handvaten in.

7: Koop bewust koffie in op kantoor

Natuurlijk hoeven niet alleen consumenten bewust producten in hun boodschappenmandje te gooien. Ook bedrijven hebben een verantwoordelijkheid bij hun inkoopbeleid. Bovendien komt er wetgeving aan waarbij je moet laten zien dat je duurzaam inkoopt en dat je je verantwoordelijkheid binnen de keten als organisatie op je neemt. Overleg dus met je leverancier en vraag waar de koffie vandaan komt. En vraag of ze al langer samenwerken met die koffiecoöperaties en of ze weten hoe de koffieboeren worden betaald. Wees kritisch. Houden ze een standaard duurzaamheidsverhaal of snijdt het verhaal echt hout? Via Fairtrade Nederland, MVO Nederland of het Futureproof Coffee Collectief kun je allerlei tips vinden.

Er zijn twee soorten koffies, vertelt Lena. Arabica en Robusta. Zo’n 70 procent van alle koffie is Arabica en Robusta is de naam voor de andere 30 procent. Maar wat is nu het verschil tussen de twee?

Lena: ‘Arabica groeit meer op hoogte en is kwetsbaarder. Het heeft een wat fruitige smaak en je vindt er zelfs chocoladetinten in. Robusta is wat meer robuust, zoals de naam al zegt. Die boon groeit tussen de 500 en 900 meter hoogte en kan beter tegen droogte en andere moeilijkere weersomstandigheden. Tegelijkertijd kan de smaak van zowel Arabica als Robusta per oogst en per regio verschillen. Allerlei factoren, zoals grond, weer en leeftijd van de bomen, hebben daar invloed op. Maar ook het branden en de manier van verpakken kan de smaak van de boon beïnvloeden.

Eigenlijk is het heel leuk, natuurlijk. Dat je een beetje gaat uitproberen en ontdekken wat je lekker vindt. Houd je meer van noten, van fruit of van chocoladesmaken? Er is een heel breed spectrum en zeker binnen de range aan single origine-coffees kan de fijnproever de nuances goed proeven. Kijk, in de supermarkt vind je vooral melanges. Dat is koffie die geblend is, wat betekent dat bonen uit allerlei seizoenen gemengd worden om een zo constant mogelijke smaak te creëren. Maar achter die melanges zit een heel rijke koffiewereld met puurdere smaken. Dus ik zou elke koffieliefhebber willen oproepen om zich daarin te verdiepen. Er is zoveel lekkers!’